| |
Osnovna koncepcija | Prirodne karakteristike | Raspložive količine vode | Osnovna projektna rješenja | Gornji Horizonti | HE Dabar
ENERGETSKI POTENCIJAL RIJEKE TREBIŠNJICE
Šire područje sliva rijeke Trebišnjice jedno je od (hidrološki i hidrogeološki) najinteresantnijih područja na kršu Dinarida. Obilje voda u jesensko-zimskom periodu i totalna oskudica u vegetacionom periodu, osnovna su karakteristika režima voda na ovom području. Prve studije i projekti koji čitavo ovo područje tretiraju kao jedinstvenu vodoprivrednu cjelinu urađene su još prije 35 godina. Realizacija usvojene osnovne koncepcije koriššćenja voda odvija se fazno. Prioritet u izgradnji je imala hidroenergetika, pa su shodno tome, građeni objekti koji na tom planu daju najveće ekonomske efekte. Tako su do sada izgrađeni objekti i postrojenja koji daju oko 2/3 ukupno moguće proizvodnje električne energije u sistemu, a za preostali dio sistema već su završeni idejni projekti.
Razvoj drugih grana privrede koje su vezane za korišćenje vode (vodoprivreda, poljoprivreda i sl.) nije se odvijao uporedo sa razvojem energetike, ali su objekti i postrojenja u osnovi građeni tako da omogućavaju korišćenje voda i za druge potrebe. Tako su posljednjih godina u programe razvoja velikih privrednih sistema iz oblasti poljoprivrede i vodoprivrede uvršteni i projekti koji se bave uređenjem režima voda i razvojem poljoprivredne proizvodnje.
Obzirom na to, ukazala se potreba da tri privredne grane (hidroenergetika, vodoprivreda i poljoprivreda) usklađuju i koordiniraju sve akcije vezane za dalju realizaciju cjelokupnog zajedničkog projekta. Kao prvi korak u tome je izrada studije "Višenamjensko vrednovanje prirodnih bogatstava kraškog područja gornjih horizonata rijeke Trebišnjice" (Nevesinjsko, Gatačko, Dabarsko, Fatničko i Bilećko polje). Pod pojmom "Gornji horizonti rijeke Trebišnjice" podrazumiijeva se šire područje sliva rijeke Trebišnjice, koje je visinski smješteno iznad kote postojeće akumulacije "Bileća" (kota akumulacije 400,00 m.n.m.). U studiji je dat opšti prikaz čitavog projekta, zatim osnovna tehnička rješenja, i ocjena ekonomsko finansijskih efekata višenamjenskog korišćenja voda. Dobijeni rezultati pružaju mogućnost izbora fazne gradnje pojedinih objekata, zavisno od stanja istraženosti i ekonomičnosti.
OSNOVNA KONCEPCIJA I MOGUĆNOST VIŠENAMJENSKOG KORIŠTENJA VODE
Voda je jedan od najvažnijih prirodnih resursa na području Istočne Hercegovine, koje uglavnom pripada slivu rijeke Trebišnjice. Osnovni kriterij kod formiranja koncepcije korišćenja voda na području šireg sliva rijeke Trebišnjice bio je što duže zadržavanje vode na površini, kako bi se omogućili uslovi da je koriste svi oni kojima je potrebna. To je moguće ostvariti jedino izgradnjom akumulacija i vještačkih vodnih tokova u kojima je tehničkim zahvatima potrebno spriječiti gubljenje vode. S druge strane, izgradnjom odgovarajućih zahvata ostali korisnici vode (vodoprivreda i poljoprivreda) istu mogu dobiti pod vrlo povoljnim uslovima, bez većeg utroška energije za pumpanje.
Područje koje je predmet analize zahvata širi sliv rijeke Trebišnjice sa svim kraškim poljima koja se tu nalaze. Dio tog područja ne pripada u prirodnim uslovima slivu rijeke Trebišnjice, ali će izgradnjom hidrotehničkih objekata i te vode biti prevedene u sliv rijeke Trebišnjice, odnosno postojeću akumulaciju Bileća, i iskorišćene na nizvodnim već izgrađenim objektima i postrojenjima. Područje se prostire na teritoriji opština Nevesinje, Gacko, Bileća, Berkovići, Ljubinje i Trebinje, čime će se direktno obezbijediti uticaj na privredni razvoj cijele regije. Međutim, pozitivni uticaj izgradnje sistema Trebišnjica ne zadržava se samo na pomenutim prostorima, već će se isti širiti i na okolno područje koje teritorijalno ne pripada Republici Srpskoj.
OSNOVNE PRIRODNE KARAKTERISTIKE
Šire područje sliva rijeke Trebišnjice, kao tipično kraško područje, relativno je oskudno prirodnim presursima, što je imalo primarni značaj za opšti ekonomski prosperitet. Zbog toga se, u cjelini gledano, ovo područje može smatrati kao nerazvijeno. Sirovinska osnova koja je do sada istražena, i za koju se zna da se nalazi u količinama koje su ekonomski opravdane za eksploataciju, jeste prvenstveno voda i ugalj. Na ovom prostoru se nalaze značajne površine kraških polja, kao jedino područje sa ozbiljnim potencijalima za intezivnu poljoprivrednu proizvodnju. Od posebnog interesa je voda kao prirodni resurs sa kojim je područje jedno od najbogatijih u Evropi. Usvojena je osnovna strategija da se prirodni minimalni proticaji tretiraju kao komponenta koju je potrebno rezervisati za zadovoljenje vodoprivrednih minimuma, a da se potrebe za navodnjavanjem i snabdijevanjem stanovništva i industrije vodom terete kao dopunske količine koje je potrebno obezbijediti izvan okvira. Za obezbjeđenje potrebnih količina dodatne vode za navodnjavanje kraških polja gornjih horizonata rijeke Trebišnjice, ukupne veličine bruto melioracione površine od 156,6 km2, neophodno je na mjestima zahvata osigurati 21,53 x 106 m3 vode, što je dato u tabeli.
Kraško polje
Površina polja (km2)
Potrebna količina vode za navodnjavanje (106 m3)
Gatačko 18.00 1.47
Nevesinjsko 99.40 15.00
Dabarsko 31.70 4.09
Fatničko 7.50 0.97
UKUPNO: 156.60 21.53
Projektom je predviđeno da se pored gore navedenih kraških polja iz sistema gornjih horizonata Trebišnjice navodnjava i područje Dubrava (površina 51,5 km2) koje pripada Federaciji Bosne i Hercegovine.
Pored vode za navodnjavanje, projektom je predviđeno da se iz budućeg hidrosistema na gornjim horizontima obezbijedi i potrebna količina vode za snabdijevanje industrije i stanovništva. Provedene analize su pokazale da je ukupno potrebna količina vode za vodosnabdijevanje industrije i stanovništva 7,93 x 106 m3. Projektom je predviđeno da se pored navedenog prostora, koji se nalazi u Republici Srpskoj, iz sistema gornjih horizonata obezbijedi i potrebna količina vode za vodosnabdijevanje područja Dubrava (2 x 106 m3), koje pripada Federaciji. Pored navedenog, za normalni rad Rudnika i Termoelektrane Gacko (2 x 300 MW), potrebno je obezbijediti količinu vode od 18,9 x 106 m3.
RASPOLOŽIVE KOLIČINE VODE ZA HIDROENERGETIKU
Ukupni bilansni viškovi vode koji na području Gatačkog, Nevesinjskog, Dabarskog i Fatničkog polja u prosječno vlažnoj godini iznose oko 1100 x 106 m3, obzirom na velike visinske razlike između pojedinih polja, i visinsku razliku do nivoa mora, predstavljaju značajne hidroenergetske potencijale. Dosadašnje analize su pokazale da se na čitavom prostoru Hidrosistema Trebišnjica mogu dobiti značajne količine kvalitetne električne energije, koja u prosječno vlažnoj godini iznosi oko 3600 GWh. Od ove količine do sada je izgrađenim objektima i postrojenjima realizovano 2777 GWh, a u okviru ovog dokumenta obuhvaćeni su objekti i postrojenja kojima će se realizovati još 856 GWh. Dio ove energije će se realizovati na novim hidroelektranama, a drugi dio kao povećanje proizvodnje na već izgrađenim hidroelektranama nizvodno od akumulacije Bileća. Na ovaj način ne samo da će se iskoristiti vrlo atraktivan i ekonomski visokovrijedan potencijal, nego će se i koncepcijom tehničkih rješenja, koja podrazmijevaju izgradnju akumulacija i dovodnih tunela i kanala, stvoriti uslovi za rješenje problema odbrane od poplava i obezbjeđenja potrebnih količina vode za sve korisnike.
OSNOVNA PROJEKTNA RJEŠENJA
Osnovu čitavog Hidrosistema Trebišnjica predstavljaju vode rijeke Trebišnjice i poljoprivredne površine koje se uglavnom nalaze na kraškim poljima i u riječnim dolinama. Čitavo područje se tretira kao jedinstvena vodoprivredna cjelina, jer se jedino tako mogu obezbjediti maksimalni efekti višenamjenskog korišćenja voda. Ogromne količine raspoloživih voda nisu ravnomjerno raspoređene, ni u vremenu ni u prostoru, pa se kao osnovni koncept izgradnje hidrosistema postavilo pitanje totalnog uređenja režima prirodno raspoloživih voda. Izgradnjom većih akumulacionih bazena i dovodnih organa (tunela i kanala) rješava se taj problem. Jedinstveno usvojena koncepcija izgradnje Hidrosistema Trebišnjica ukazala je na mogućnost da se u čitavom hidrosistemu može izgraditi sedam hidroelektrana i šest akumulacija. Sama realizacija izgradnje hidroenergetskih objekata predviđena je u više etapa i faza, zavisno od istraženosti područja, stanja projektne dokumentacije i potreba elektroenergetskog sistema.
Tehnički i ekonomski iskoristiv potencijal Trebišnjice
Hidroelektrana Sadržaj akumulacije Instalisana snaga Prosječna godišnja proizvodnja (GWh)
(hm3) (GWh) (MW) I period II period
Nevesinje 185.5 371 61 - 100.6
Dabar 61.8 88 160 - 270.6
Bileća - - 30 - 117.0
Trebinje I 1280.0 1010 180 571 140.0*
Trebinje II 15.9 6 8 22 228.0**
Čapljina 5.2 3 420 620 -
Dubrovnik - - 210 1564 -
UKUPNO: 1548.4 1478 1069 2777 856.2
* uticaj prevedenih voda Dabarskog polja na postojeće hidroelektrane
**uticaj prevedenih voda Nevesinjskog polja preko postojeće HE Dabar na postojeće hidroelektrane
Najbolje istražen, i ujedno najekonomičniji dio sistema, predstavljaju objekti I faze, koji su i okosnica čitavog sistema. Tu spada brana Grančarevo sa pribranskom elektranom HE Trebinje I, zatim brana Gorica sa HE Dubrovnik, koja je locirana na obali mora. HE Dubrovnik je u pogonu od 1965. godinea, a HE Trebinje I od 1968. godine.
Poslije završetka I faze prišlo se detaljnom istraživanju i projektovanju II faze ( HE Trebinje II i PHE Čapljina). Za drugu fazu se može reći da ima naglašen vodoprivredni značaj. Ova faza se nalazi u pogonu od 1979. godine što je omogućilo, pored proizvodnje električne energije i uređenje režima voda na području Popovog polja.
GORNJI HORIZONTI RIJEKE TREBIŠNJICE
Uporedo sa gradnjom I i II faze Hidrosistema Trebišnjica, realizovan je obiman fond istražnih radova, i urađeni su dijelovi projektne dokumentacije za iskorišćenje voda na širem slivu rijeke Trebišnjice. Radi se o vodama koje u prirodnim uslovima samo djelimično pripadaju slivu rijeke Trebišnjice. To u uglavnom poplavne vode gornjih kraških polja, koja se nalaze uzvodno od postojeće akumulacije Bileća. Te vode u prirodnim uslovima otiču kroz podzemne kraške kanale u pravcu rijeka Bregave, Bune i Bunice, ali su provedene analize pokazale da se one najekonomičnije mogu iskoristiti ako se prevedu u postojeću akumulaciju Bileća, i dalje iskoriste na već izgrađenim nizvodnim hidroelektranama (HE Trebinje I, HE Trebinje II, HE Dubrovnik i PHE Čapljina).
Usvojena koncepcija je u skladu sa potrebama korišćenja hidroenergetskih izvora, kao i sa rješavanjem kompleksne vodoprivredne problematike ovog odručja, jer se izgradnjom stvaraju povoljni hidrološki uslovi na gornjim kraškim poljima. Rješava se pitanje plavljenja Nevesinjskog, Dabarskog i Fatničkog polja, a iz sistema tunela i akumulacija omogućava se njihovo navodnjavanje pod vrlo povoljnim uslovima (gravitacijom).
Projektom je predviđeno da se dio voda Gatačkog polja prebaci u akumulaciju Zalomka na rijeci Zalomci (kota 970 m.n.m.), koja u okviru ovog dijela hidrosistema predstavlja ključnu tačku izravnanja voda. Prebačene vode Gatačkog polja i vlastite vode rijeke Zalomke koristile bi se na HE Nevesinje koja je locirana na istočnom rubu Nevesinjskog polja. Ove vode bi se zajedno sa vlastitim vodama Nevesinjskog polja koristile preko akumulacije Nevesinje (kota 836,00 m.n.m.) na HE Dabar, lociranoj na sjevernom obodu Dabarskog polja. Vode HE Dabar skupa sa prirodnim vodama Dabarskog polja prevodile bi se kanalom, a zatim tunelom Dabar-Fatnica (ovaj tunel je već probijen) u Fatničko polje, i dalje zajedno sa prirodnim vodama Fatničkog polja tunelom Fatnica-akumulacija Bileća (ovaj tunel je u fazi izgradnje) preko HE Bileća u postojeću akumulaciju Bileća. Po završetku tunela Fatničko polje-akumulacija Bileća, koji je ukupne dužine 15,6 km, isti će u I fazi služiti kao spojni tunel za prevođenje voda, a u konačnoj fazi će biti dovodni tunel za HE Bileća.
Prema usvojenoj koncepciji na području gornjih horizonata predviđena je izgradnja tri nove hidroelektrane: HE Nevesinje, HE Dabar i HE Bileća. Po završetku izgradnje II faze sistema Trebišnjica intezivirali su se poslovi na istraživanju i projektovanju, tako da su u periodu 1980-1983. godina urađeni i revidovani projekti za sve tri hidroelektrane. Međutim, u tom periodu nije došlo do izgradnje ovih hidroelektrana, prvenstveno zbog činjenice da su se u to vrijeme gradile tri hidroelektrane na rijeci Neretvi, i da su one podmirivale potrebe potrošača za energijom. U međuvremenu, poznata zbivanja na ovim prostorim su usporila realizaciju istražnih radova, a time i izradu nove projektne dokumentacije. Svjesni činjenice da je vrlo teško istovremeno graditi tri hidroelektrane, izdvojena je HE Dabar da se gradi kao prva hidroelektrana gornjih horizonata. Naravno, poštovan je uslov da se ne narušava tehnološko jedinstvo sistema hidroelektrana, što je potrebno obezbijediti kako u fazi projektovanja i izgradnje, tako isto u fazi eksploatacije.
Shodno odluci da se HE Dabar prva kandiduje za izgradnju, za tu hidroelektranu su nastavljena istraživanja i izrada projektne dokumentacije, tako da je 1990. godine urađen novi idejni projekat sa investicionim programom, uz poštovanje metodologije koju je propisala Međunarodna banka. Svi objekti i postrojenja HE Dabar su projektovani tako da odgovaraju konačnoj fazi izgradnje. Jedino je moguća proizvodnja HE Dabar računata samo sa vlastitim vodama Nevesinjskog polja, bez prevođenja voda Gatačkog polja u sliv rijeke Zalomke, kako je to previđeno u konačnoj fazi izgradnje.
Za sva kraška polja (Gatačko, Nevesinjsko, Dabarsko, Fatničko i Dubrave) data su konkretna tehnička rješenja za odvodnju i navodnjavanje, a za vodosnabdjevanje stanovništva i industrije projektovani su sistemi koji obuhvataju sva naselja koja se nalaze na tom prostoru. Predloženim rješenjima za meliorizaciju i vodosnabdijevanje obuhvaćen je period do 2020. godine.
Vrh stranice
Osnovna koncepcija | Prirodne karakteristike | Raspložive količine vode | Osnovna projektna rješenja | Gornji Horizonti | HE Dabar
| | | |
|
